Demokracja szlachecka I Rzeczpospolitej

dział: Polityka

Nie należy zapominać, że także i w naszym kraju rozwinęła się demokracja. Wykształciła się w Polsce w II połowie XV wieku, jednak swoją dojrzałą postać demokracja szlachecka przyjęła w wieku XVI.

 

Ustrój ten, podobnie jak to miało miejsce w starożytnych demokracjach, przyznawał pełnię praw politycznych tylko najbardziej wpływowym grupom społecznym. Polska szlachta cieszyła się pełnią praw politycznych i ekonomicznych. Podobnie i stan duchowny. Chłopstwo i mieszczaństwo nie miało żadnego wpływu na kierunek państwowej polityki. Mocna pozycja szlachty była wynikiem szeregu przywilejów, które nadawali jej kolejni władcy, poczynając od Ludwika Andegaweńskiego, poprzez kolejnych władców dynastii Jagiellonów i królów elekcyjnych.

 

 

Polska szlachta zbierała się na sejmach walnych. Sejm zwoływany był przez króla. Przed rozpoczęciem obrad szlachta odbywała tzw. sejmiki przedsejmowe, w trakcie których byli wybierani jej przedstawiciele na sejm walny. Każdy szlachcic, wybierający się na sejm otrzymywał od swoich wyborców tzw. instrukcję, która mówiła mu jak powinien głosować i jakie stanowisko ma zająć w danej sprawie czy kwestii. Sejm walny składał się z tzw. trzech stanów sejmujących: z króla, senatu oraz z izby poselskiej. W skład senatu wchodzili państwowi dostojnicy (arcybiskupi, biskupi, wojewodowie, kasztelanowie). Izbę poselską tworzyli przedstawiciele szlachty wybrali na przedsejmowych sejmikach.

 

 

Demokracja szlachecka miała jak każda swoje wady i zalety. Do wad tego ustroju należy zaliczyć:

  • prawa polityczne przyznane tylko jednej warstwie – szlachcie
  • brak sformalizowania reguł obrad sejmowych
  • nie wprowadzenie zasady głosowania większościowego

 

Mimo to przez szereg lat działania tego ustroju, nie był on źle oceniany. Dopiero XVIII wiek przyniósł jakościowe zmiany. Zyskała wówczas duży wpływ na decyzje zapadające na sejmach walnych, a tym samym na politykę państwa, magnateria, czyli najbogatsza część stanu szlacheckiego. Zaczęło wówczas dochodzić do zrywania sejmów, co prowadziło do stopniowego rozkładu systemu politycznego. Konstytucja 3 Maja, uchwalona przez Sejm, oraz zmiany które zapowiadała, przyszły już za późno, by ustrzec Polskę o tragedii rozbiorów.

 

 

W czasie trwania demokracji szlacheckiej zostało uchwalonych szereg aktów, dających szlachcie istotny wpływ na politykę państwa. Mowa tutaj chociażby o artykułach henrykowskich (1573). Król Henryk Walezy, który je wydał, musiał od tej pory zwoływać sejm co dwa lata, a także uznać wszystkie dotychczasowe przywileje przysługujące szlachcie. Tylko osoba pochodzenia szlacheckiego mogła piastować państwowy urząd, zasiadać w sejmie. Szlachta uzyskała prawo rokoszu, czyli prawo do zbrojnego wypowiedzenia posłuszeństwa królowi. Każdy nowy król, zasiadający na tronie Polski, musiał potwierdzić szlacheckie prawa i zobowiązać się do ich przestrzegania.