Zapobieganie konfliktom i walka z terroryzmem

Społeczność światowa dąży do likwidacji konfliktów i rozwiązywania spornych problemów przy pomocy organizacji międzynarodowych, których zadaniem jest utrzymanie pokoju. Głównie jest to ONZ. Ale skuteczne są również działania militarne podejmowane miedzy innymi przez NATO.

W przeszłości konflikty miedzy państwami z reguły rozstrzygane były na drodze wojny, a powszechną zasadą w ich rozstrzyganiu było twierdzenie, że zwycięzca ma rację. Współczesne sposoby rozwiązywania konfliktów międzynarodowych i konfliktów lokalnych opierają się na zaniechaniu używania siły i przemocy. Różnorodność sytuacji, które stanowią potencjalne zagrożenie dla pokoju wykształciła kilka typowych środków pokojowego załatwiania sporów. Ogólny ich podział to środki dyplomatyczne i sądowe.

Środki dyplomatyczne charakteryzuje bardziej lub mniej bezpośrednie współdziałanie stron zainteresowanych rozwiązaniem sporu, z jednoczesnym zarezerwowaniem sobie do ostatniej chwili możliwości odstąpienia od uzgodnień, a także niewiążący prawnie charakter ostatecznych rozstrzygnięć. Do najważniejszych środków dyplomatycznych można zaliczyć rokowania bezpośrednie inaczej negocjacje, dobre usługi, mediacje, komisje śledcze i koncyliacyjne.

Negocjacje są najprostszym i najczęściej stosowanym środkiem rozwiązywania sporów międzynarodowych. Strony wymieniają poglądy w bezpośrednich rozmowach i poprzez wzajemne ustępstwa starają się wypracować taką formułę, którą mogłyby zaakceptować obie strony.

Rokowania mogą mieć charakter dwu lub wielostronny. Mogą też być prowadzone na różnym poziomie przedstawicielstwa. Od zwykłych pełnomocników, przez ambasadorów, ministrów spraw zagranicznych, aż po głowy państw i szefów rządów, te ostatnie, to tzw. spotkania na szczycie. Rokowania bezpośrednie mają sens tylko wtedy, gdy obie strony gotowe są do kompromisów i nie upierają się przy własnych stanowiskach, bez gotowości do ich modyfikacji.

Dobre usługi są procedurą pomocniczą w rokowaniach bezpośrednich. Mają one na celu doprowadzenie zwaśnionych stron do stołu obrad, bądź przywrócenie zerwanych rozmów. Strona trzecia jest zaangażowana w proces rozmów tylko w fazie przedwstępnej. Przygotowując miejsce spotkania, odpowiednie zaplecze konferencyjne, nie bierze natomiast bezpośredniego udziału w negocjacjach.

Mediacja polega na tym, że w rokowaniach dyplomatycznych obok bezpośrednich stron sporu uczestniczy strona trzecia. Może nią być państwo, organizacja międzynarodowa, lub osoba prywatna. W praktyce funkcje mediatora często pełni Stolica Apostolska, prezydenci USA i Rosji, Sekretarz Generalny ONZ lub dyplomaci głównie amerykańscy, mający duże doświadczenie w tej dziedzinie. Mediator musi cieszyć się dużym zaufaniem obu stron. Jest wobec nich i ich problemu neutralny. Zadaniem mediatora jest znalezienie kompromisu w drodze dyskutowania ze stronami różnych ich propozycji, a także przedkładania własnych.

Komisje śledcze są stosunkowo rzadko stosowane i w zasadzie są procedurą pomocniczą. Powołuje się je w sytuacji, gdy miedzy stronami istnieje spór, co do faktów. Ich ustalenie, na ogół w formie sprawozdania lub ekspertyzy, może być niezbędne dla dalszego postępowania dyplomatycznego lub sądowego.

Koncyliacja jest postępowaniem pojednawczym, ugodowym. Jej stosowanie było szczególnie popularne w okresie międzywojennym. Polega na rozpatrzeniu sporu przez specjalnie powołaną komisję, której skład jest zaakceptowany przez jego strony. Komisja jest uprawniona do przedstawienia własnych rozwiązań, co różni całe postępowanie od mediacji. Może działać nie na podstawie obowiązującego prawa, ale zasad słuszności.

W sporach międzynarodowych państwa mogą również odwoływać się do arbitrażu i sądów stałych. Zasadnicza różnica miedzy efektami włączenia się do sporu tych instytucji a środkami dyplomatycznymi wynika z tego, że wydane przez nie orzeczenie ma charakter wiążący dla stron. Strony muszą się mu podporządkować.

Arbitraż międzynarodowy polega na zakończeniu sporu orzeczeniem wydanym przez arbitra lub arbitrów wybranych przez strony. Znamienna cechą arbitrażu jest bezpośredni wpływ stron na dobór składu sądzącego oraz możliwość ustalenia podstaw prawnych orzekania i zasad proceduralnych. Taki sposób rozwiązywania sporów przewidują zwłaszcza liczne umowy gospodarcze.

Najważniejszym współcześnie sądem międzynarodowym jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze. Ponadto na podstawie Konwencji o prawie morza w 1996 roku utworzono Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza w Hamburgu. W Europie spory wynikające z prawa wspólnotowego rozstrzyga Europejski Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu, a spory wynikające ze stosowania europejskiej „Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności” Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu.

Należy pamiętać, że nie wszystkie konflikty międzynarodowe można rozwiązać za pomocą wymienionych ośrodków, choć są one preferowane przez Kartę Narodów Zjednoczonych. Dlatego też w stosunku do wielu konfliktów podejmuje się czynności o charakterze zewnętrznym, są to przede wszystkim różnej natury działania Rady Bezpieczeństwa ONZ, a także konferencje międzynarodowe, na których państwa niezaangażowane w spór próbują wypracować jakąś koncepcję rozwiązania problemu.

Kolejne bardzo ważne zagadnienie, to walka z terroryzmem. Atak na światowe centrum Handlu (WTC) w Nowym Jorku 11 września 2001 roku spowodował pojawienie się nowego typu konfliktów, uzasadniających konieczność eliminacji światowego terroryzmu. Do tej grupy konfliktów zaliczyć można zbrojną akcję w Afganistanie i w Iraku. Pierwsza z nich, nazwana operacją „Trwała wolność” rozpoczęła się 7 października 2001 roku atakiem amerykańskiego lotnictwa na domniemane siedziby odpowiedzialnej za tragedię Al – Kaidy i jej przywódcy Osamy bin Ladena. Akcja ta uzyskała logistyczne wsparcie ze strony NATO i nie spotkała się z zastrzeżeniem społeczności międzynarodowej. Zdecydowała o tym bliskość w czasie obu wydarzeń, a także upowszechnione na świecie informacje o poważnych naruszeniach praw człowieka i niespotykanej dyskryminacji kobiet, a także niszczeniu bezcennych dóbr kultury w Afganistanie. Stały się one istotnym uzupełnieniem formalnej podstawy ataku, jaką był artykuł 51 Karty Narodów Zjednoczonych, przyznający państwom prawo do samoobrony. Następstwem wojny było obalenia rządów Talibów, objęcie 22 grudnia 2001 roku kierownictwa tymczasowego gabinetu przez Hamada Karzaia i wprowadzenie do Afganistanu, na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych, Międzynarodowych Sił Wspierania Bezpieczeństwa.(ISAF).

Znacznie bardziej skomplikowana jest sprawa kwalifikacji konfliktu zbrojnego, do którego doszło w 2003 roku w Iraku. Na podjecie interwencji wpłynęło przekonanie międzynarodowej opinii publicznej o masowym łamaniu praw człowieka w tym państwie i sprzyjaniu ruchom terrorystycznym, jednak jej formalną przesłanką była teza o zagrożeniu użyciem broni masowego rażenia przez Saddama Husajna. Brak dowodów posiadania takiej broni przez Irak, nie wyrażenie zgody Rady Bezpieczeństwa na interwencję, wreszcie brak jednomyślności wśród sojuszników NATO sprawiło, że interwencja rozpoczęta 20 marca 2003 roku, a zakończona 1 maja 2003 roku, jednostronnym oświadczeniem prezydenta Bush’a, pozostawia otwartym pytanie, czy nie spełniała ona warunków napaści zbrojnej.

Oczekiwana przez koalicjantów USA, po obaleniu Husajna, akceptacja obecności międzynarodowych sił stabilizacyjnych powiodła się tylko częściowo. Przywrócono podstawowe prawa obywatelskie, zaczęto tworzyć demokratyczne struktury państwowe, rozpoczął się również proces odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych. Nie wszyscy Irakijczycy akceptują jednak zmiany i często dochodzi do ataków, które są wymierzane zarówno przeciw siłom międzynarodowym jak i osobom popierającym nowy porządek.